Czerniak – czynniki ryzyka, prewencja i leczenie

Do czynników ryzyka czerniaka zalicza się stałe drażnienie i urazy skóry oraz długotrwałą ekspozycję na promieniowanie UV. Na czerniaka częściej zapadają kobiety. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem. Nowotwór częściej rozwija się u osób o jasnej karnacji, wykazujących wysoką skłonność do oparzeń słonecznych. Kolejną grupę ryzyka stanowią osoby z wrodzonymi znamionami barwnikowymi, osoby z dużą liczbą znamion o średnicy powyżej 6 mm oraz osoby, u których występują znamiona atypowe (rzadkie, dziedziczone schorzenie objawiające się bardzo dużą liczbą znamion – minimum 50 – o średnicy powyżej 2 mm). U 5-10% pacjentów chorujących wcześniej na czerniaka, można spodziewać się powtórnego zachorowania. Występowanie nowotworu skóry u osób blisko spokrewnionych, zwłaszcza w pierwszym pokoleniu, także zwiększa ryzyko wystąpienia choroby. Ostatnim czynnikiem ryzyka, który należy wskazać jest immunosupresja, czyli np. hamowanie odpowiedzi immunologicznej organizmu po transplantacji narządów.

Prewencja zachorowania na czerniaka polega przede wszystkim na ochronie skóry przed szkodliwym promieniowaniem UV.

1. Unikaj długotrwałej ekspozycji na słońce.
2. Używaj kremów z filtrami o wysokim faktorze.
3. W słoneczne dni pamiętaj o nakryciu głowy, noś lekkie ubrania z długim rękawem.
4. Unikaj solarium.
5. Chroń przed słońcem dzieci, u nich oparzenia słoneczne są szczególnie niebezpieczne.
6. Jeśli masz szczególnie jasną karnację, z licznymi znamionami, wykonuj regularne badania dermatoskopem u dermatologa.

W celu diagnostyki czerniaka lekarz dermatolog ogląda zmiany dermatoskopem, a w przypadku wskazań może zalecić chirurgiczne wycięcie zmiany i jej badanie mikroskopowe.

W celu oceny stopnia zaawansowania czerniaka stosuje się klasyfikację TNM. Składowa „T” określa ognisko pierwotne, czyli samą zmianę skórną, „N” – informuje o występowaniu przerzutów do węzłów chłonnych, a „M” określa występowanie przerzutów do odległych narządów. Zmianę skórną opisuje się na podstawie opisu klinicznego oraz opisu przez patomorfologa badania wyciętej zmiany pod mikroskopem. Występowanie przerzutów do węzłów chłonnych czy odległych narządów wykrywa się na podstawie badań laboratoryjnych krwi oraz badań obrazowych (RTG, USG, TK, MR). Na podstawie klasyfikacji TNM można wyróżnić cztery stopnie zaawansowania czerniaka:

• Stopień 0 – postać nieprzekraczająca naskórka, nienaciekająca.
• Stopień I – guz owrzodzony o grubości do 1 mm lub nieowrzodzony o grubości do 2 mm, brak przerzutów.
• Stopień II – brak przerzutów, wyróżnione trzy podstopnie:
  • A – guz owrzodzony o grubości do 2 mm lub nieowrzodzony o grubości do 4 mm,
  • B  – guz owrzodzony o grubości do 4 mm lub nieowrzodzony o grubości powyżej 4 mm,
  • C – guz owrzodzony o grubości powyżej 4 mm.
• Stopień III – występują przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych.
• Stopień IV – występują przerzuty do odległych narządów.

Radykalne leczenie ogniska pierwotnego czerniaka polega na doszczętnym usunięciu blizny po wykonaniu biopsji wycinającej zmianę. Węzły chłonne wycina się tylko w przypadku zdiagnozowania wystąpienia przerzutów. Nie ma obecnie żadnych dowodów na skuteczność rutynowego stosowania leczenia uzupełniającego (chemioterapia, radioterapia czy immunoterapia). W indywidulanych przypadkach, po leczeniu chirurgicznym czerniaków o dużym ryzyku, możliwe jest zastosowanie radioterapii uzupełniającej. Leczenie czerniaka w stadium rozsiewu do odległych narządów jest dobierane indywidualnie, w zależności od rodzaju i stopnia zaawansowania przerzutu.